grudnia 26, 2018

Postacie: Bianca Maria Sforza

Postacie: Bianca Maria Sforza
Dzisiaj post o tym, że nie warto marzyć o byciu księżniczką. ;)

Bianca Maria Sforza

Bianca urodziła się w Mediolanie w 1472 roku, jako najstarsza (z prawowitych ;)) córka księcia Mediolanu i jego drugiej żony - Bony Sabaudzkiej.

Kiedy Bianca była jeszcze niemal niemowlęciem, nie miała jeszcze ukończonych dwóch lat, została wydana za mąż za swego nastoletniego kuzyna, Filiberta Myśliwego. Kiedy Bianca miała 10 lat, jej małżonek zmarł i została wdową, oczekującą kolejnego zaaranżowanego małżeństwa. Przewieziono ją z powrotem do Mediolanu, by mieszkała ze swoim stryjem, Ludwikiem Sforzą. On też sprawował nad nią pieczę i zapewnił jej bardzo hojny posag.

Filibert Myśliwy

Od Bianki nie oczekiwano, że będzie coś umiała poza dzierganiem i wyglądaniem dobrze, więc nie edukowano jej szczególnie. Mówiono tylko, że lubi wyszywać i to była jedyna jej cecha, o której wiemy. Oprócz tego, że nie była urodziwa, jak na ówczesne standardy. Nie przeszkadzało to jednak w niczym, bo była doskonałą partią, posiadając nie tylko pożądane tytuły, ale też 400 tysięcy dukatów i drugie tyle w cennych klejnotach. Do jej ręki ustawiała się kolejka, a stryj mógł zaaranżować małżeństwo wedle własnych politycznych marzeń.

Bianca Maria Sforza

W 1487 roku, kiedy Bianca miała 15 lat, stryj naraił jej męża - Jana Korwina, nieślubnego syna króla Węgier. Chłopiec był mniej więcej w jej wieku i to małżeństwo miało zapewnić mu dziedziczenie Węgier i zrobić z niego księcia Austrii. Małżeństwo jednakowoż zostało zawarte per procura (przez pośredników) i księżniczka nigdy do swojego męża nie dołączyła, albowiem żona teścia - Beatrycze Aragońska - silnie się mariażowi sprzeciwiła, nie chcąc, by pasierb brał udział w sukcesji. Związek został więc uznany za niebyły.

Jan Korwin

Stryj Bianki musiał zatem szukać dla niej trzeciego małżonka. Minęło sporo lat, zanim udało się zaaranżować dziewczynie trzeciego (no, w zasadzie to drugiego) ślubnego. W 1493 roku ustrzelono grubą rybę i Bianca wyszła za samego króla Niemiec - Maksymiliana Habsburga, wdowca po Marii Burgundzkiej, która zmarła po upadku z konia. Podobno król opłakiwał ją całe życie.

Król Maksymilian Habsburg

Było to małżeństwo czysto polityczne, Maksymilian nie interesował się szczególnie małżonką, nie było go nawet na własnym ślubie, bo był zajęty wojną z Turcją. Biskup włoskiego Bressanone udzielił ślubu i koronował Biankę koroną, którą przysłał dla niej nowo poślubiony mąż. Mąż dzięki posagowi załatał sporą dziurę w swoim budżecie (miał ciągle długi) i utrzymał swoje wpływy w Mediolanie.

Aby jednak małżeństwo było ważne, król musiał się do swojej oblubienicy pofatygować, więc na wiosnę (w niedzielę palmową) kolejnego roku śluby skonsumowano i Bianca zaszła w ciążę. Niestety poroniła trzy miesiące później, w drodze do Flandrii, po czym nie mogła już mieć więcej dzieci (choć zachodziła w ciążę wielokrotnie, nigdy nie urodziła żywego dziecka; możliwe, że z powodu kiły, którą prawdopodobnie zaraził ją małżonek).
Rozczarowanie swoją niezbyt chcianą żoną nie mogło być większe. Maksymilian skarżył się, że choć nie jest dużo brzydsza od jego pierwszej żony, to jest jednak o wiele głupsza (no cóż, nie uzyskała prawie żadnego wykształcenia, bo zawsze miała być tylko żoną).

Bianca lubiła dzieci swojego męża z pierwszego małżeństwa - Filipa i Joannę, ale krytykowano ją gorąco za to, że siadała z nimi na podłodze, by się z nimi bawić.
Według kronikarzy - odbierało jej to godność. Najwyraźniej kolejne śluby z mężczyznami, których na oczy nie widziała, a które aranżował jej stryj, były godne jak cholera.

Bianca Maria Sforza

Po 1500 roku król traci całkowicie zainteresowanie swoją żoną, która być może odetchnęła z tego powodu z ulgą (a może ją to załamało, ale nic o jej uczuciach nie wiemy, bo jej uczuciom nikt nie poświęcał za wiele uwagi). Żyje w tym czasie w różnych zamkach w Tyrolu, czasem jest też zostawiana jako zabezpieczenie, kiedy jej mąż nie może zapłacić za swój pobyt podczas licznych podróży.

W 1508 roku, przez małżeństwo, Bianca zostaje koronowana na cesarzową. Dwa lata później, w Austrii, umiera mając 38 lat (nie znalazłam informacji o powodzie zgonu, ale w XVI wieku mogła to być zarówno kiła, jak i zapalenie płuc), a jej mąż nie pojawia się nawet na pogrzebie. Nie funduje jej także nagrobka. Zmarła żona w ogóle go nie obchodzi. Prawie 200 lat później otrzymuje dopiero od miasta rzeźbę w miejscu swojego pochówku.



listopada 28, 2018

Postacie: Bertha Pappenheim, żydowska sufrażystka

Postacie: Bertha Pappenheim, żydowska sufrażystka
Bertha Pappenheim urodziła się w Wiedniu w 1859 roku jako trzecie dziecko Siegmunda i Rechy, ortodoksyjnych Żydów; jej dwie starsze siostry zmarły w dzieciństwie. 

Bertha była świadoma, że rodzice woleli mieć syna, choć zapewnili jej bardzo stosowne, porządne wykształcenie, wysyłając ją do szkoły katolickiej, którą ukończyła, gdy miała szesnaście lat i urodził się jej brat, upragniony męski potomek. Bertha miała wówczas zostać już w domu, wyszywać, zajmować się braciszkiem, o którego była bardzo zazdrosna, i uczyć się przygotowywać koszerne jedzenie.

Bertha Pappenheim, źródło: Wikimedia Commons


W 1880 roku zaczyna mieć przywidzenia, okresowe problemy z mową i rozsypuje się emocjonalnie, więc trafia do psychiatry, Josefa Breuera, współpracownika Freuda. Diagnozują u niej - bardzo modną wówczas - histerię, rzekomą chorobę kobiet, pod którą podciągano wszelkie przejawy kobiecej "niesubordynacji" i wszelkie problemy umysłowe kobiet i dziewcząt. W tym samym roku ciężko choruje na gruźlicę Siegmund i zaczyna wymagać stałej opieki, która spada na Berthę i Rechę, co staje się najpewniej dodatkową przyczyną problemów Berthy. W zapiskach jej psychiatry czytamy: 

„Anna O. [pseudonim, pod którym występowała w aktach Bertha] posiadała niebagatelną inteligencję, zdolna była do zdumiewająco skomplikowanych umysłowych kombinacji i przenikliwej intuicji; posiadała intelekt, który poradziłby sobie z solidną umysłową strawą i takiej też potrzebował, jednak po opuszczeniu szkoły już jej nie otrzymywał”

Ojciec umiera po roku, na gruźlicę, co zaostrza zły stan psychiczny Berthy, która trafia wówczas - wbrew swojej woli - do sanatorium na terapię do Freuda. Po roku Bertha wychodzi ze szpitala, Freud ogłasza sukces swojej terapii i rozpisuje się na jej temat bardzo szeroko, zbierając laury, choć kobieta jeszcze przez kilka lat nie wraca do pełnego zdrowia, miewa zaburzenia widzenia i nawroty choroby z chwilowymi halucynacjami. Obecnie uważa się, że mogła mieć gruźlicze zapalenie mózgu lub ataki schizofrenii, aczkolwiek w XIX wieku nie było możliwe, by ją porządnie zdiagnozować. Na szczęście jednak z czasem Bertha sama zdrowieje i rzuca się w wir działań politycznych.

Bertha Pappenheim w 1882 roku, źródło: Wikimedia Commons

W 1888 roku rodzina przenosi się do Frankfurtu, gdzie Bertha, będąca już dorosłą kobietą, zaczyna angażować się w działalność społeczną i feministyczną. Domaga się równych praw dla dziewcząt, zwłaszcza prawa do edukacji. Pisma na ten temat publikuje początkowo pod męskim pseudonimem (P. Berthold). Bardzo dużo mówi też o sytuacji kobiet żydowskich, spętanych nakazami religii, o sytuacji sierot (pracuje także w sierocińcu), aż w końcu zakłada Związek Kobiet Żydowskich (a także przedszkola i zakłady wychowawcze). Dużo czasu poświęca na pomaganie uchodźcom i żebrakom. 

Żydowski Związek Kobiet staje się jedną z największych organizacji kobiecych w Niemczech w latach 20. XX wieku. Zrzeszone w nim kobiety domagały się praw wyborczych i równouprawnienia. Prowadziły też działalność misyjną, krążąc po dworcach i dzielnicach biedoty w szatach z Gwiazdą Dawida, pomagając bezdomnym i biednym. 

W 1919 roku Bertha daje radę wycisnąć z naczelnego rabina oświadczenie, że prawa wyborcze kobiet nie stoją w sprzeczności z judaizmem, co otworzyło drogę do dalszych działań na rzecz praw człowieka.

Bertha Pappenheim na niemieckim znaczku z 1954 roku, źródło: Wikimedia Commons


Co bardzo ciekawe, w wielu kręgach ta niezwykła kobieta jest znana niemal wyłącznie jako pacjentka Breuera, opisana pod pseudonimem Anna O., ponieważ Freud twierdził, że na podstawie jej przypadku budował swoją teorię psychoanalizy i poświęcił jej bardzo dużo miejsca w swoich publikacjach. Na polskiej stronie Berthy w Wikipedii większość tekstu jest poświęcona jej chorobie; ba, sama strona nie jest zatytułowana "Bertha Pappenheim", ale "Anna O.". 

Strona angielska traktuje już Berthę jak normalnego człowieka z własnym nazwiskiem i olbrzymią większość tekstu poświęca działalności społecznej i literackiej, która wszak była jej dziedzictwem i tym, co po sobie pozostawiła. Krótki epizod w lecznicy Freuda przy tym wszystkim jest bardzo nieznaczącym elementem, ciekawostką, która bardziej obnaża nieudolność ówczesnej psychiatrii, niż cokolwiek innego, więc nie zasługuje na bycie jedynym "osiągnięciem", z którego postać Berthy ma być znana.

W 1905 roku umiera Recha, matka Berthy, i Bertha resztę życia może mieszkać sama, co często bardzo sobie ceni. 
W 1923 roku występuje na pierwszym kongresie kobiet żydowskich w Wiedniu, gdzie wygłasza płomienną mowę na temat ochrony kobiet przed handlarzami żywym towarem i prostytucją. Przemowa dotyczyła zwłaszcza kobiet z Europy Wschodniej, przemycanych na Bliski Wschód.

Bertha Pappenheim umiera na raka w 1936 roku. W ostatnich dniach swojego życia zostaje jeszcze wezwana na policję w Offenbach, ponieważ jej pokojówka, dziewczyna lekko opóźniona umysłowo, papla, że Bertha mówiła niemiłe rzeczy o Hitlerze. Pappenheim nie stawia się na przesłuchanie, bo czuje się już bardzo źle. Po kilku dniach umiera, a dzieło jej życia zostaje rozdeptane przez nadciągającą falę nazizmu. Jej żydowskie sierocińce, domy dla samotnych matek i szkoły są likwidowane, całej reszty możecie się domyślić. Straszny los spotyka też najbliższą przyjaciółkę Berthy, Hannah Karminski, która zostaje zamordowana w Auschwitz.

Fajnie byłoby pamiętać o Bercie, która była nadzwyczajną postacią, a nie tylko psychicznie chorą Żydówką od Freuda, więc piszę Wam o niej, bo ostatnio przeczytałam w którejś książce spory rozdział o Związku Kobiet Żydowskich i nie mogłam tego zachować dla siebie. :) 






sierpnia 31, 2018

Angielskie poty.

Angielskie poty.
Czytając ostatnio "Kolumbów polskiej medycyny" Korsaka, których wygrzebałam w antykwariacie, natrafiłam na opis nawracającej epidemii tajemniczej choroby, która była wysoce śmiertelna, miała objawy nie przypominające zupełnie niczego i przewaliła się przez Europę pięć razy w XV i XVI wieku, by potem zniknąć bezpowrotnie.

Kiedy zaczęłam się zagłębiać w temat, odkryłam że to jest nadzwyczajnie ciekawa sprawa, bo po dziś dzień ze stuprocentową pewnością nie zidentyfikowano choroby, która położyła do grobu całkiem spory kawałek Europy. Choć jest kilka całkiem solidnych podejrzeń.

W Polsce mówiono na tę chorobę "angielskie poty"; na Wyspach, skąd podobno choroba przywędrowała (tam było zarzewie europejskiej epidemii, ale nie wiemy, skąd naprawdę się wzięła i gdzie był "pacjent zero"), nazywana była "sweating sickness", a w Europie "English sweate" lub "sudor anglicus".

HISTORIA EPIDEMII

Pierwsze wzmianki o chorobie pochodzą z 1482-85 roku, kiedy to - przywleczona prawdopodobnie przez armię Henryka VII, zabija wiele tysięcy mieszkańców Londynu. Epidemia wybucha w sierpniu i nagle znika w październiku.

Henryk VII, źródło: Wikimedia Commons


O pierwszej fali choroby Korsak pisał tak:
"22 sierpnia 1486 roku w czasie przemarszu zwycięskich wojsk Henryka VII [...] ludzie jakby pod wpływem czarów zaczęli umierać. Z wojska króla grzebano codziennie 50-60 osób. I to nie ciury chude i słabe; choroba wybierała osoby najtęższe, które mimo zupełnego zdrowia ginęły w przeciągu 2-3 godzin. Żołnierze dostawali zawrotów głowy, wysokiej gorączki, a przy tym pocili się tak silnie, że wprost pławili się w wilgoci. Prałat Ferber przeprawiając się przez kanał La Manche widział, jak jeden z pasażerów zapadł na tę chorobę. Leżał w kałuży potu, a cuchnące strugi rozlewały się po podłodze przy każdym przechyle żaglowca. Przerażona reszta pasażerów uciekała w najdalsze zakamarki statku, zatykając nosy i starając się prawie nie oddychać. I co się z nim stało? Jak każdy chory na "poty" zapadł w sen, z którego jeszcze nikt nie potrafił się obudzić. Kapitan pośpiesznie rozpoznał zgon i prawdopodobnie jeszcze żywego nieszczęśnika wyrzucono za burtę..."
Druga fala pojawiła się 20 lat później. W 1507 roku znów zaatakowała Anglię. A po kolejnych dziesięciu latach, w 1517 roku, trzeci wybuch epidemii wybił w Anglii południowej połowę populacji. Wtedy też po raz pierwszy zanotowano chorobę poza wyspami brytyjskimi - w Calais i w Antwerpii, ale wedle źródeł nawet tam, za kanałem La Manche, zabijała niemal wyłącznie Anglików. Co ciekawe, epidemia ominęła Szkocję i Irlandię. Podobno szczególnie ucierpiały Oxford i Cambridge, gdzie zaraza wybiła profesorów i studentów niemal co do nogi.

Mija kolejne 10 lat i epidemia wybucha na nowo, po raz czwarty. W 1528 roku choroba przestaje się skupiać na Anglikach i zaczyna zabijać wszystkich. Szturmuje Niemcy, Litwę, Polskę, Skandynawię i Rosję. Omija jednak kraje o ciepłym klimacie i w żadnym z miejsc nie pozostaje dłużej, niż dwa tygodnie.

Henryk VIII w panice opuszcza zamek w Londynie, zostawiając w nim swoją ukochaną Annę Boleyn (która zachoruje na poty, ale przetrwa chorobę, choć będzie długo potem dochodzić do zdrowia) i zaczyna ukrywać się przed chorobą w innych swoich posiadłościach. Tomasz Cromwell traci z powodu zarazy żonę i dwie córki, umierają też inni ważni członkowie królewskiego dworu.

Henryk VIII, źródło: Wikimedia Commons

Tę przedostatnią epidemię potów opisuje Jan Benedykt Solfa, polski pionier nauki o chorobach zakaźnych, przyjaciel Kopernika. Podróżuje on do Fromborka w czasie trwania zarazy i widzi ogrom śmierci. Spławiane rzeką ciała pomarłych, masowe groby i panikę. W Gdańsku nakazuje urządzić szpital dla zarażonych (szpital św. Ducha), obok którego wykopuje dół "długi na 40 łokci, a szeroki na 15 stóp", aby mieć gdzie chować zmarłych.

Gdańsk, szpital i kościół św. Ducha około 1687 roku, źródło: Wikimedia Commons

Ponieważ niektórzy wierzyli, że z choroby wyleczy dokładnie wypocenie cuchnących potów, to przykrywali zmarłych wieloma pierzynami, zaszywali ich w kołdrach i liczyli, że to pomoże. Robiono to także ludziom, którzy mieli objawy innych chorób (albo po prostu mocno się pocili), ale w czasie zarazy nikt nie myślał racjonalnie. Solfa opisuje, że "W dwóch miastach należących do Gdańska przeszło 200 osób udusiło się wskutek zbytniego okrycia".
Wydał też walkę szarlatanom, którzy sprzedawali ludziom różne cudowne specyfiki, mające rzekomo chronić przed chorobą. Ogłosił, że wszystkich sprzedawców umieści się w szpitalach, by usługiwali umierającym na poty, skoro sami mają lekarstwo. To podobno szybko załatwiło sprawę.

Choroba spustoszyła Europę. Są miejsca, gdzie umarło 2/3 ludności, ale choroba jak nagle się pojawiła, tak nagle zniknęła. Po swoim półrocznym przemarszu przez kontynent wygasła na kolejne 30 lat.

Przychodzi rok 1551 i ostatnia fala angielskich potów zaczyna się znowu w Anglii, ale tym razem nie w Londynie, a w Shrewsbury przy granicy z Walią. Umiera tam w ciągu kilku dni 900 osób. Choroba zabija także dwa książątka - braci Brandonów.

John Caius, nadworny lekarz Tudorów, opisuje ten ostatni zryw "potów". Zauważa, że częściej umierają mężczyźni i że choroba, tak jak poprzednimi razami, uderza wiosną lub latem i wygasa powoli jesienią. Jego podejrzenia co do przyczyn choroby są niezbyt pomocne dla współczesnych, bo poza dywagacjami, czy może to być choroba odzwierzęca, obwinia głównie upadek obyczajów i upatruje się w epidemii kary za grzechy. Trudno doszukać się tu konkretnych danych. No ale, nie zapominajmy, to był XVI wiek.



Choroba nazywana "angielskimi potami" już nigdy potem nie pojawiła się w źródłach historycznych, jakby zniknęła z powierzchni ziemi.

OBJAWY I PRZYCZYNY

Zawroty głowy, wysoka gorączka i cuchnące poty (Kopernik opisywał, że śmierdziały, jak "gotowany mocz"), które wylewały się z ciała litrami. Potem chory zapadał w śpiączkę, z której już się nie budził. Choroba zaczynała się nagle, a śmierć następowała zwykle przed upływem doby od pierwszych objawów.

Czasami też pojawiała się drobna wysypka, bóle stawów, obrzęki, gwałtowne dreszcze i krwawienie z nosa.

W pewnym momencie zaczęto uważać, że nie należy dopuścić, by chory zasnął (bo jak zasypiał, to już na zawsze). Próby zapobieżenia zaśnięciu często dobijały chorego. Niektórzy opisują, że pacjenta kłuto igłami, przypalano, zakrapiano oczy octem i torturowano na inne sposoby, by nie zmrużył oka. Aczkolwiek sama intuicyjna potrzeba utrzymania chorego w stanie jako takiej przytomności w niektórych przypadkach wydawała się nawet sensowna, to metody niekoniecznie były szczęśliwie dobierane.

Przebycie potów nie dawało trwałej odporności; są świadectwa, z których wynika, że ludzie chorowali więcej, niż jeden raz (jeśli przeżyli).
Zauważono także, że ofiary niekoniecznie zarażały się od innych chorych, więc choroba mogła mieć źródło na przykład odzwierzęce.

Oczywiście były także teorie nadprzyrodzone - w czasie czwartej fali sądzono, że to kara za herezje Lutra i rozwiązłość Henryka VIII. Obwiniano koniunkcje gwiazd i planet albo czystą złośliwość Francuzów, bo pierwsze uderzenie potów mogło zostać przywleczone przez francuskich najemników króla.

Jeśli chodzi o współczesne teorie, to pod koniec XX wieku silne podejrzenie padło na hantawirusy (grupa wirusów, które odpowiadają za gorączki krwotoczne), ponieważ powodowany przez nie zespół płucny faktycznie zabija bardzo szybko.
Teoria ta pojawiła się w 1993 roku, kiedy w Nowym Meksyku w USA grupa mężczyzn (angielskie poty też zabijały chętniej mężczyzn) Navajo trafiła do szpitala z zadziwiająco podobnymi objawami do znanej zarazy sprzed stuleci i umierała bardzo gwałtowną śmiercią szybko po wystąpieniu pierwszych objawów.

Naukowcy po intensywnych poszukiwaniach przyczyny zachorowań wśród rdzennej ludności, znaleźli winowajcę - rodzaj hantawirusa (szczep nazwany potem Sin Nombre Virus - wirus bez imienia), którego nosicielem były myszy (tamtego roku było ich o wiele więcej, niż zwykle), a Indianie Navajo, jak się okazało, znali tę chorobę i też w swoich opowieściach łączyli ją jakoś z myszami. Pojawiała się ona u nich raz na wiele lat i trwała w ich ludowej pamięci.

Sin Nombre Virus; źródło - Wikimedia Commons

Choroba spowodowana przez tego wirusa nie przenosi się między ludźmi, tak samo jak prawdopodobnie poty z XVI wieku.

GORĄCZKA PIKARDYJSKA

Jest jeszcze jeden trop - choroba zwana gorączką pikardyjską, która przetaczała się przez Francję między 1718 a 1918 rokiem.
Llywelyn Roberts w 1945 roku zauważył duże podobieństwa między angielskimi potami a gorączką, która atakowała Francuzów, zabijając szybko i gwałtownie (choć tam towarzyszyła chorobie zawsze wysypka, która przy potach angielskich jest wymieniana rzadko; nieco mniejsza była też śmiertelność, ale nie zapominajmy, że czasy już późniejsze, poziom medycyny wyższy, a poza tym mogła się wykształcić już w Europejczykach pewna odporność).

Przyczyny zarazy pikardyjskiej leżały w pchłach, żerujących na polnych myszach i w 2014 roku grupa uczonych uznała, że nie mają żadnych wątpliwości, że była to ta sama choroba, która tak ciężko doświadczyła Europę wieki temu.

----

Oczywiście nigdy nie będziemy mieli pewności, czym na pewno były epidemie potów w XVI wieku i dlaczego wygasły. Przyczyną wygaśnięcia mogło być ocieplenie klimatu (choroba nie atakowała na południu, jak pamiętamy), lepsze zachowywanie zasad higieny (mniej gryzoni w domu), zmiany środowiskowe (zwłaszcza, jeśli nosicielami faktycznie były myszy).

Możemy też przypuszczać (istnieją takie teorie), że ten rodzaj wirusa, który był przyczyną europejskich epidemii potów, nadal bytuje w naszym środowisku, ale już nie jest groźny, bo populacja się na niego uodporniła. Taki na przykład syfilis jest obecnie nadal chorobą groźną, ale nie tak koszmarną jak w XVI wieku, kiedy to miał przebieg o wiele bardziej gwałtowny i szybko okaleczający.

I to tyle na temat jednej z najbardziej tajemniczych chorób XVI wieku.

Jeśli doczytaliście do końca, to serdecznie dziękuję. :)

---

Źródła:
Andrzej Korsak, "Kolumbowie polskiej medycyny", Warszawa, 1977 r.
Józef Krzyk, "Angielskie Poty", Gazeta Wyborcza, 11 sierpnia 2014 r.
Wikipedia: Sin Nobre Virus, Sweating Sickness
cdc.gov
The Conversation, 6 luty 2015
Discover Magazine, 1 czerwca 1997
luminarium.org


sierpnia 05, 2018

Postacie. Bertha Benz.

Postacie. Bertha Benz.
Dzisiaj jest bardzo ciekawa rocznica. Dokładnie 130 lat temu pierwsza osoba na świecie pokonała ponadstukilometrowy (dokładnie 106 km) odcinek drogi przy pomocy automobilu i bez obecności mechanika. Tą osobą była Bertha Benz (z domu Ringer).

Bertha Benz, źródło: Wikimedia Commons

Żona wynalazcy Carla Benza pewnego poranka, nieco wkurzona, że mąż nie dostrzega do końca, jaki potencjał ma jego wynalazek i chyba zniechęca się tym, że był wówczas nieco wyśmiewany (a jego pojazd nie miał nawet porządnego baku paliwa), zabrała swoich dwóch nastoletnich synów - Richarda i Eugena - i, powiedziawszy mężowi, że wybiera się do matki (zgodnie z prawdą), wsiadła w jego maszynę i wyruszyła w podróż z Mannheim do Pforzheim. Był piąty sierpnia 1888 roku, a Bertha miała wtedy 39 lat.

Bertha Benz w automobilu, źródło: telegraph.co.uk

Do tej pory pojazdy mechanicze robiły sobie jedynie krótkie przejażdżki w asyście mechaników.

Bertha po drodze musiała zatrzymać się w aptece, by zaopatrzyć się w paliwo, zdobywać wodę do chłodzenia silnika i dokonywać napraw (m.in. przy pomocy szpilki od kapelusza). Zajechała także do kowala, by naprawić pęknięte ogniwo łańcucha i przy pomocy pasków skóry ulepszyła hamulce. Synowie Berthy musieli często pomagać pchać automobil pod górkę, które to doświadczenie doprowadziło do wprowadzenia dodatkowego biegu w późniejszych autach, żeby wjeżdżanie na wzniesienia stało się możliwe.

Podróż trwała od zmierzchu do świtu.
Po dotarciu na miejsce Bertha wysłała mężowi telegram, że bezpiecznie dotarła. Mało tego - wróciła kilka dni później do domu. :)

Jej podróż szybko wzbudziła wielkie zainteresowanie opinii publicznej, a wszystkie problemy, jakie napotkała po drodze, stały się przyczynkiem do ulepszeń następnych modeli pojazdu.

Po latach Bertha dostała honorowy tytuł naukowy na uczelni technicznej w Karlsruhe.

Carl Benz w swoich dziennikach napisał:  "Only one person remained with me in the small ship of life when it seemed destined to sink. That was my wife. Bravely and resolutely she set the new sails of hope." ("Tylko jedna osoba wytrwała ze mną na małym okręcie życia, kiedy wydawało się, że jest bliski utonięcia. To była moja żona. Mężnie i zdecydowanie postawiła nowe żagle nadziei.")

Carl Benz, źródło: Wikimedia Commons
Bertha przeżyła męża o 15 lat i dożyła 95. urodzin.


czerwca 30, 2018

Ermentruda Orleańska.

Ermentruda Orleańska.
Kolejna zapomniana postać, o której będę pisać, przyszła do mnie dzięki swojemu imieniu. Dziś w kalendarzu imieniny Ermentrudy, a o Ermentrudzie Orleańskiej nie słyszał prawie niczego nawet internet. ;)

Ermentruda Orleańska, nagrobek w Bazylice St. Denis pod Paryżem.

Ermentruda była córką Odona I, hrabiego Orleanu (tego francuskiego Orleanu). Urodziła się 27. września 823 roku i mając 19 lat wyszła za Karola II Łysego, rzymskiego cesarza (co ciekawe, nie był on wcale łysy - wręcz przeciwnie, ekstremalnie włochaty; przydomek nadany mu został ironicznie ;)). 
Przez kolejne 27 lat, aż do swojej śmierci, Ermentruda urodziła mężowi dziesięcioro dzieci.

Karol II Łysy, mąż Ermentrudy; źródło: Wikipedia

Pierwsza, rok po ślubie, urodziła się Judith (która w swoim życiu poślubi potem trzy koronowane głowy, w tym syna swojego zmarłego męża, ale to temat na osobny post). 
Trzy lata po niej delikatny, opisywany jako czuły i serdeczny, kochający pokój Ludwik Jąkała. Został na krótko królem Akwitanii, ale był bardzo słabym, delikatnym mężczyzną, o kiepskim zdrowiu.  Umrze w wieku 36 lat (a po drodze zaliczy dwa małżeństwa - jedno zawarte z wielkiej miłości, po kryjomu, unieważnione przez jego wściekłego ojca, a drugie, nieszczęśliwe, polityczne, z bliską krewną).

Rok po Ludwiku rodzi się Ermentrudzie drugi syn, Karol, który umrze mając 19 lat (zostanie trafiony w głowę mieczem ćwiczebnym w czasie treningu), a rok po Karolu świat ujrzy trzeci syn - Lothar, który wstąpi do zakonu mając 13 lat (umrze cztery lata później). 
Ostatni z synów, Carloman, urodzony w 848 roku, zostanie w dniu narodzin przeznaczony "dla kościoła", ale to przeznaczenie stanie się ciężarem, kiedy jego starsi bracia, jeden po drugim, będą się żegnać z tym światem. Męski następca tronu zacznie być bardzo potrzebny, a losy Carlomana się skomplikują.

Po Carlomanie Ermentruda rodzi już tylko dziewczynki - Rotrudę, Ermentrudę, Hildegardę, Giselę i Godehildę. Co najmniej dwie pierwsze trafiły do zakonu.

Ermentruda, zajęta rodzeniem dzieci, nie ma za wiele czasu. W nieustannej ciąży zajmuje się wyszywaniem i fundowaniem kościołów (mąż podaruje jej zakon ;)). 

Dwa lata po urodzeniu Godehildy Ermentruda odchodzi od męża. Następuje separacja małżonków z dość istotnego powodu - Karol dokonuje egzekucji brata swojej małżonki, Williama (to się nazywa family drama!). Ermentruda zdrowo się wkurza i udaje do zakonu, gdzie wkrótce umrze. Zostanie pochowana w bazylice Saint Denis pod Paryżem.

Bazylika St. Denis pod Paryżem; źródło: Wikipedia
Karol II Łysy ożeni się ponownie z Richildą Ardeńską, z którą będzie miał kolejne pięcioro dzieci.


kwietnia 17, 2018

Homs, Syria

Homs, Syria
Dzisiaj 17. kwietnia. Wikipedia podaje, że w Syrii dzisiaj obchodzi się Dzień Ewakuacji. Ponure święto w kraju, który należałoby ewakuować w całości, zanim wszystkich wymordują.

W tym samym momencie, tego samego dnia, chrześcijanie mają w swoim kalendarzu liturgicznym wspominanie jednego z papieży - Aniceta, który był Syryjczykiem, urodzonym w mieście Emesa (dzisiejszy Homs) w II w. n.e. Nie wiemy o nim za wiele poza tym, że gorąco dyskutował ze świętym Polikarpem na temat tego, jaką datę wyznaczyć na świętowanie Wielkanocy. No i wiemy też, że zakazał duchownym noszenia długich włosów. ;)

Papież Anicet, źródło: Wikimedia Commons

Homs zostało znacznie zniszczone w ciągu ostatnich kilku lat, a było pięknym miastem, bogatym w znakomite zabytki.
Wiemy, że poważnie zniszczono na przykład meczet Khalida ibn al-Walida, który przetrwał tysiąc trzysta lat, zanim nadeszła obecna wojna.

Meczet Khalida ibn al-Walida przed obecną wojną, źródło: Wikimedia Commons

W okolicach Homs był także wspaniały, wybudowany w 4 w. n.e. (ile mamy tak starych zabytków w Polsce?) kościół Saint Elian, będący świątynią chrześcijan, ortodoksów prawosławnych (kościół antiocheński). Przetrwał półtora tysiąca lat, a zmiotła go zawierucha ostatnich lat. Czy ktokolwiek z Was myślał nad tym, że tracimy (my, jako ludzkość) zabytki na tej koszmarnej wojnie?

Wnętrze zburzonego kościoła Saint Eilan w prowincji Homs; źródło: express.co.uk

Freski w kościele Saint Elian, źródło: Wikimedia Commons

Kościół Saint Elian przed zburzeniem, źródło: express.co.uk

Rodzinne miasto papieża Aniceta, trzecie co do wielkości w Syrii, było miastem uniwersyteckim, w którym sunnici, alawici i chrześcijanie żyli obok siebie. Czym będzie, kiedy wojna się skończy?



marca 06, 2018

Cymbarka.

Cymbarka.
Dzisiaj imieniny obchodzą między innymi: Będzimysł, Cymbarka, Frydolin, Koleta i Konon. Jakby ktoś był blisko decyzji o nazwaniu swojego dziecka w jakiś okaleczający sposób, to proszę uprzejmie, nie musi mi dziękować.

Idąc tropem dzisiejszych imienin odkryłam, że w średniowieczu istniała księżniczka Cymbarka. Była córką siostry Władysława Jagiełły, Aleksandry, i księcia Siemowita IV.

Portet księżniczki Cymbarki; źródło: Wikipedia.

25 stycznia 1412 roku, mając około 18 lat, poślubiła austriackiego księcia, Ernesta Żelaznego, co miało królowi Polski umożliwić trwały sojusz z Habsburgami. Cymbarka, jako kobieta, nie miała w tym temacie nic do gadania, choć podobno młodzi przypadli sobie do gustu.

Mariaż ten był tym bardziej zadowalający dla Królestwa Polskiego, że Cymbarki podobno nikt zbytnio za żonę wziąć nie chciał, albowiem uważano ją za "dzikuskę"; choć słynęła z urody, to słynęła też z fizycznej siły - w zapisach są wzmianki o tym, że gołymi rękami gięła gwoździe i wbijała je w ściany, wyciskała rękami z orzechów olej, polowała w lesie z oszczepem, nosiła męskie odzienie i ćwiczyła walkę. Była niezwykła.

Ernest Żelazny
Legenda mówi, że Cymbarka i Ernest jeszcze przed ślubem wspólnie udali się na polowanie na niedźwiedzie.

Małżonkowie zamieszkali w Wiener-Neustadt, gdzie Cymbarka urodziła mężowi dziewięcioro dzieci (z których pięcioro szybko zmarło - w średniowieczu to nie był niezwykły wynik).

Wojownicza krewna Jagiełły - Cimburgis von Masovien - stała się tym samym arcyksiężną dynastii Habsburgów i podobno to ona przekazała całej linii swoich potomków deformację dolnej wargi, zwaną "wargą habsburską", choć zdania historyków na ten temat są podzielone (na portretach Rudolf Założyciel, urodzony 100 lat przed Cymbarką, też ma podobną deformację, więc może księżniczka tylko "utrwaliła" genetyczną "skazę").

Tzw. linia ernestyczna Habsburgów, którą "zapoczątkowała" Cymbarka, nie wygasła do dzisiaj, dzięki czemu istnieje też tym samym możliwa do prześledzenia nitka rodu Jagiellonów.
Kiedy w 1973 roku na Wawelu odbył się ponowny pogrzeb Kazimierza Jagiellończyka, przybył na niego Otto von Habsburg, syn ostatniego cesarza Austro-Węgier, by oddać hołd swojemu przodkowi.

Biorąc pod uwagę, jak istotna była Cymbarka dla królewskiego rodu, jej imię nabiera nagle cudownego znaczenia, bo pochodzi ono ze staroangielskiego słowa cyneburgh: cyne - królewski, burgh - twierdza. Jak w baśniach.

Ponieważ Cymbarka była także prawdopodobnie bardzo sprytna i inteligentna, szybko zdobyła spore wpływy. Udało jej się swojego niezbyt lotnego brata Aleksandra posadzić na stanowisku biskupa Trydentu i rektora Uniwersytetu Krakowskiego (choć sam Aleksander, mimo prób, nie umiał ukończyć żadnego kierunku studiów).

Zmarła pięć lat po swoim mężu, mając 35 lat i PODOBNO spoczęła w opactwie Lilienfeld. Podobno, albowiem jej sarkofag jest pusty i nie wiadomo, co się stało z jej szczątkami, szczątkami prababki wszystkich Habsburgów. Wiemy tylko, że tam odbył się pogrzeb.

Posąg Cymbarki w kościele dworskim w Innsbrucku; źródło: Wikipedia.

Dzieci i wnuki Cymbarki zawiązały takie małżeństwa, że jednym z bezpośrednich potomków księżniczki mazowieckiej jest obecny król Hiszpanii.
Kiedy hiszpańska rodzina królewska zbierała informacje o wszystkich swoich bezpośrednich przodkach, król i królowa przybyli do Polski z niezapowiedzianą wizytą za czasów urzędowania prezydenta Kwaśniewskiego, stawiając na nogi polskie służby. Okazało się, że przyjechali tylko po to, by zebrać informacje o pra-pra...-babce króla i o miejscach, w których przebywała w młodości.

Za to matka Cymbarki wciąż spoczywa w kościele Dominikanów w Krakowie.





lutego 03, 2018

Postacie. Leonid Hurwicz.

Postacie. Leonid Hurwicz.
Leonid Hurwicz urodził się w Moskwie, w polskiej rodzinie, w 1917 roku.
Jego rodzice przenieśli się do Rosji z Warszawy po pierwszej wojnie światowej. Długo tam jednak nie pomieszkali. Będąc jeszcze niemowlęciem, wraz ze swoimi rodzicami, Leonid wrócił do Warszawy. Rodzina nie miała wyjścia, bo w Rosji Rewolucja Październikowa powodowała liczne problemy. To nie było przyjemne miejsce do życia.

Wyprawa do Polski była trudną przeprawą dla rodziny - podróżowali bardzo długo wozem konnym z czternastomiesięcznym dzieckiem.

Moskwa, rok 1917. Źródło: Sputnik
Ojciec Leonida był prawnikiem wykształconym na Sorbonie w Paryżu, a matka była nauczycielką, która jednak po urodzeniu dwójki dzieci nie wróciła już do pracy. Uczyła swoje dzieci w domu dość długo. Leonid poszedł do żydowskiej szkoły w Warszawie dopiero, jak miał 9 lat.

W Warszawie Hurwiczowie mieszkają na tyle długo, że Leonid zdąży skończyć studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Ucieka jednak z kraju zaraz po odebraniu dyplomu. Już od paru lat Hruwiczowie znowu są prześladowani. Jako Żydzi, nie mogą dłużej zostać w Polsce, w której narastają nastroje antysemickie.

Leonid wspomina, że na uniwersytecie nastroje antyżydowskie były już tak duże, że żydowscy studenci medycyny nie byli dopuszczani do stołu sekcyjnego, a na wielu wydziałach mieli siedzieć na zajęciach w wyodrębnionej części sali. Rektor nie interweniował. Żydowscy studenci, włączając w to Hurwicza, w ramach protestu na zajęciach stali z tyłu sali, zamiast siadać w "wydzielonej" części. Protest poskutkował, ale na krótko. W końcu przyszła wojna.

Leonid Hurwicz jako młody chłopak, źródło: warszawa.pl

W 1938 roku, w ostatniej chwili przed wojną, Leonid (bez rodziców) ucieka do Wielkiej Brytanii, gdzie zaczyna studia z ekonomii. Jednak i tam powoli dociera zło; w Londynie po roku odmawiają mu przedłużenia wizy, więc ponownie trzeba się ewakuować - tym razem do względnie spokojnej Szwajcarii, gdzie próbuje kontynuować edukację, ale okazuje się, że w Europie po prostu nie jest bezpiecznie. Dowiaduje się też, że jego rodzice trafili do radzieckiego obozu pracy na Syberii.

Pojawia się szansa opuszczenia kontynentu, bo Leonidowi udaje się skontaktować z kuzynostwem w Chicago. W 1940 roku, jako 23-letni chłopak, chce uciec do USA na włoskim statku - bilet przysłała rodzina z Ameryki. Może się szykować do wyjazdu. Niestety - nie mija miesiąc, jak Mussolini przyłącza się do Hitlera, a bilet na włoski statek okazuje się bezwartościowy. Nie może odzyskać pieniędzy i jest za biedny, by kupić inny bilet. Wie, że musi uciec z Europy, bo trudno przewidzieć, jak długo będzie bezpieczny w Szwajcarii.

Między Szwajcarią a neutralnym miastem Barcelona na krótko otwiera się połączenie lotnicze. Hurwiczowi udaje się tam polecieć, skąd pociągami jedzie najpierw do Madrytu, a potem do Lizbony. Następnie - w portugalskim miasteczku Estroril - zarabia na podróż ucząc dzieci bogatych hiszpańskich i francuskich turystów, spędzających czas nad morzem.

Estoril, 1940 r.

 W końcu udaje się Leonidowi dostać na statek do Ameryki - grecki okręt Nea Hellas płynie do New Jersey. Pieniądze na bilet ma nie tylko z korepetycji, ale też z pieniędzy odzyskanych od włoskiego armatora, który wcześniej uznał jego bilet za nieważny. Udaje się odzyskać środki, bo Leonid dogaduje się z kapitanem portu, który grodzi włoskiemu przewoźnikowi, że odbierze mu licencję, jeśli ten nie zwróci chłopakowi pieniędzy.

Okręt Nea Hellas, źródło: https://spartanroots.wordpress.com/2016/04/26/my-grandmother-on-the-s-s-nea-hellas/

Kiedy Hruwicz wreszcie dociera do Chicago, żyje w polskiej dzielnicy. Śpi na kanapie i uczęszcza na chicagowski uniwersytet na zajęcia Ludwiga von Misesa, austriackiego, żydowskiego ekonomisty, urodzonego na Ukrainie.

W końcu jednak gruntowne wykształcenie Leonida owocuje - dostaje propozycję pracy na MIT u wybitnego ekonomisty Samuelsona.

Pracuje tam krótko, bo wojna wciąż go ściga. Po zbombardowaniu Pearl Harbor chce pomóc i wkręca się prace nad radarem na uniwersytecie w Chicago. Tam poznaje swoją żonę Evelyn. Będą mieli czworo dzieci.

Leonid z żoną Evelyn, tuż po zdobyciu Nobla. Źródło: NYTimes

W międzyczasie rodzicom Leonida udaje się dołączyć do niego w Ameryce.

Po studiach w Chicago i na Harvardzie, angażuje się w badania nad systemami matematycznymi, opisującymi procesy gospodarcze, co w 2007 roku przynosi mu Nagrodę Nobla (a Hurwicz zostaje najstarszym noblistą w historii).

Nie podejmę się tłumaczenia szczegółów jego odkrycia, bo kompletnie nie znam się na ekonomii, ale w swojej noblowskiej mowie mówił między innymi o demokracji - w prawdziwej demokracji nieuczciwi politycy mogą być powstrzymani przez głos uczciwych jednostek.


W rok po odebraniu nagrody Leonid umiera w Minneapolis. Pamiętajcie o nim, wymieniając polskich noblistów. :)

stycznia 24, 2018

Prababki i pradziadowie.

Prababki i pradziadowie.
W latach 70. XVIII wieku panuje w Polsce Stanisław August Poniatowski. Do tego czasu udało mi się dociągnąć jedną z wiejskich gałązek drzewa moich przodków.

Napotykam w tym okresie pra (dużo pra) babkę Apolonię. Rodzi się w wiosce Wąsy (obecnie najbliższa jej większa miejscowość to Kałuszyn). Zabita dechami dziura, nie mająca nawet kościoła. I cóż, Wąsy od XVIII wieku chyba nie rozrosły się nadmiernie:


Apolonia dorasta i wychodzi za mąż za Ignacego, karczmarza z tej samej wsi. Rodzi mu jedno dziecko, syna Tomasza. Niestety los tej prababki daje jej 30 lat życia. Umiera ona kiedy jej synek ma trzy lata (w 1808 r.).

W księgach parafialnych zostanie napisane, że przed księdzem stawił się jej mąż i oświadczył, że zmarła w domu numer cztery o godzinie czwartej po południu. Przyczyny śmierci nie podano, ale to był początek XIX wieku, więc - cóż - to mogło być cokolwiek.

Ksiądz notuje, że ani Ignacy, ani świadek (włościanin Józef Bielanowski), z którym przyszedł, by o śmierci powiadomić, pisać nie umieją, więc akt zgonu podpisany jest tylko przez księdza.

Tomasz dorasta bez matki (czy ktoś zajął jej miejsce, nie wiadomo), a gdy osiąga wiek młodzieńczy, to w poszukiwaniu pracy wędruje do Zaborówka (teraz pod Warszawą, ale wtedy Warszawa była o wiele mniejsza) i zostaje parobkiem u niejakiego Ludwika Jaromińskiego (znalazłam tego Ludwika z Zaborówka - urodzony w 1781, ożenił się z Anastazją Łukasiewicz).
Ciekawa jestem, czy Tomek służył także w pałacu w Zaborówku, który mniej więcej wtedy, kiedy chłopak tam dotarł, został wybudowany przez rodzinę Wodzińskich.

Pałac w Zaborówku, źródło: Polskie Zabytki.

Szybko po osiągnięciu dorosłości Tomasz bierze ślub z panną Józefą - w Zaborowie o godzinie dziewiątej, 11. listopada 1827 roku.

Kościół murowany w Zaborowie postawiono w 1791 roku, więc - mimo że został w ciągu swojego istnienia odnowiony i trochę przerobiony, to jednak musiał w listopadowy poranek dwieście lat temu przynajmniej odrobinę przypominać ten widok:

Kościół w Zaborowie (woj. mazowieckie). Źródło: Wikipedia

Po ślubie młode małżeństwo przenosi się do pobliskiego Lipkowa (w 1827 roku były tam 22 domy). Czas parobkowania Tomasza się skończy, chłopak zostanie cieślą.

Nadchodzące lata nie będą łatwe. Pierwsza dwójka dzieci, która się młodej parze urodzi, umrze bardzo szybko - Janek przed upływem roku, a Marianna - przed upływem miesiąca. Potem urodzi się jeszcze dwójka, która przetrwa - Augustyn i mój przodek Wawrzyniec. Przy zgłaszaniu kolejnych dzieci w parafii ojciec wzmiankowany jest jako niepiśmienny.

Kościół w Lipkowie, źródło: Wikipedia.

Józefa (wzięła ślub, kiedy miała zaledwie 15 lat - nie było to takie niezwykłe w tamtych czasach, ale mogło rzutować na śmiertelność pierwszych dzieci) nie zobaczy, jak jej najmłodszy syn, Wawrzyniec, mój pra-pra-pra-pradziadek weźmie ślub ze starszą od siebie o cztery lata Anną (27 wiosen, utrzymywała się z szycia, po ślubie urodzi trzech synów), panną z Lipkowa. Umrze wcześniej, ale nie wiadomo, kiedy dokładnie.

Jest jedynie w akcie ślubu jej syna wspomnienie, że matka pana młodego już nie żyje.

---

Patrząc w akta, śmiertelność kobiet i dzieci w XVIII i XIX wieku jest olbrzymia (na początku XX wieku z kolei krótsze życie mężczyzn determinowały wojny). Mężczyźni zazwyczaj przeżywają swoje żony, wiele dzieci umiera w ciągu pierwszego roku (choroby zakaźne, ale i zwykła angina u niedożywionego niemowlaka mogła zabić, że o wypadkach nie wspomnę), a ich matki odchodzą zazwyczaj krótko po którymś z kolei porodzie.

Patrząc na różne gałęzie drzewa widzę, że najwięcej dzieci rodziło się u tych, którzy byli stanu szlacheckiego. Herbowe, zamożne szlachcianki nie umierały tak łatwo (lepiej zaopiekowane i odżywione, choć i one przy porodach konały), niektóre miały po kilkanaścioro dzieci, w przeciwieństwie do wiejskich kobiet, które zwyczajnie nie dożywały zazwyczaj takiego wieku, żeby się dużego stadka dorobić (aż do XX wieku, kiedy znów rodziły na potęgę, jedna rekordzistka w moim drzewie pochowała trzech mężów, a każdemu urodziła kilkoro dzieci).

Z żadną z tamtych kobiet bym się nie zamieniła. Błogosławmy współczesną wiedzę medyczną, naprawdę.

stycznia 15, 2018

Co Wyspiański robił 120 lat temu?

Co Wyspiański robił 120 lat temu?
Dzisiaj rocznica urodzin Wyspiańskiego. Urodził się 15. stycznia 1869 roku.

Ponieważ Wyspiański jest moją nową obsesją (przejdzie mi, spokojnie; i tak lepsze to, niż moja poprzednia obsesja, która skończyła się przeczytaniem wszystkich książek o Korei Północnej, dostępnych na polskim rynku), bo zakochałam się w "Weselu" w wersji Jana Klaty (byłam dwa razy i poszłabym jeszcze ze dwa...), to chciałam coś o nim napisać.

Najpierw sobie myślę - hej, zobaczmy, co się działo w dniu urodzin Wyspiańskiego! Ale meeeh, to by w ogóle nie było o Wyspiańskim, bo był wtedy jeszcze nieciekawy. No dobra, to spójrzmy w jakąś okrągłą datę. Co robił sto lat temu? No sto lat temu, to już nie żył. Sto dziesięć lat temu też. Sięgnijmy więc głębiej.

Co robił Wyspiański w 1898 roku?

1. lipca 1898 roku Wyspiański wynajmuje mieszkanie przy krakowskim Rynku (burżuj). Pierwszy raz ma samodzielną pracownię (wcześniej mieszkał u ciotki przy Poselskiej). Jego nowy adres to Plac Mariacki 9 (obecnie to numer 4) w tzw. Kamienicy Czyncielów, choć za czasów Stanisława wyglądała mniej strojnie. Została kompletnie przebudowana już po śmierci Wyspiańskiego, a i on mieszkał tam zaledwie kilka lat. Ale - co wspaniałe - to tam zaczął podobno pisać "Wesele" (choć jeszcze nie w 1898 roku, bo ślub Rydla odbędzie się dopiero za dwa lata, przynosząc inspirację).

Kamienica Czyncielów (ta najwyższa, skrajna). Źródło: fotopolska.eu na Wikimedia Commons
Tak więc wprowadza się na Rynek, ale po dwóch tygodniach ma atak paraliżu i musi się ciotce - zapewne zatroskanej - przyznać, że - no cóż - przyczyną jest syfilis. Niestety przy tej rozmowie Wyspiański się z biedną kobietą pokłócił, obraził się na nią i zaraz potem wyjechał do Konar, do żony, żeby ochłonąć. Aczkolwiek - bądźmy szczerzy - wizyta u żony tuż po syfilitycznym ataku, wydaje się nieco nieelegancka. Tyle dobrego, ze podczas tej wizyty małżonka w ciążę nie zaszła, bo drugie dziecko Stanisława - syn Mieczysław - urodzi się dopiero za 14 miesięcy.

Wyspiański z żoną Teofilą, źródło: e-teatr

"Zagroda w Konarach", Wyspiański, źródło: Wikipedia
Mijają dwa miesiące i Stanisław poznaje Przybyszewskiego. Podobno od razu przypadają sobie do gustu. Cóż, on też podobno miał syfilis. ;)

Zaczyna się produkcja witraży franciszkańskich, więc Wyspiański dogląda jej osobiście w Innsbrucku.

Innsbruck, ulica Marii Teresy, rok 1898. Źródło: Wikimedia Commons
W międzyczasie w Krakowie wiele się dzieje - na przykład w stulecie urodzin Mickiewicza staje na Rynku jego pomnik. Wyspiański mógł to oglądać z okna. Natomiast na placu Szczepańskim zacznie się zaraz się budowa Pałacu Sztuki. Po sąsiedzku, w Starym Teatrze, będą kiedyś wystawiać "Wesele". :)

Pomnik Mickiewicza w Krakowie, źródło: Wikipedia

Pałac Sztuki w Krakowie, źródło: Wikipedia

Rok 1898 był też rokiem śmierci otyłego już i uzależnionego od opium Bismarcka, rokiem śmierci Lewisa Carrolla, który do samego końca cierpiał na straszne migreny oraz rokiem śmierci bardzo ciekawej postaci - Elżbiety Bawarskiej, żony cesarza Franciszka Józefa, znanej jako Sissi (w Krakowie w Piwnicy pod Złotą Pipą można było kiedyś wypić ku jej czci słodkiego, grzanego drinka "Gorąca Sissi"). Zmarła w Genewie z rąk zamachowca - niejaki Luigi Lucheni wbił jej pilnik w serce.

I tak o. :)

stycznia 01, 2018

Postacie. Tacjanna Wysocka.

Postacie. Tacjanna Wysocka.
Przeglądając stare noworoczne pocztówki trafiłam na dawny afisz, na którym ogłaszano, że powitanie Nowego Roku w warszawskiej filharmonii (1927) uświetni taniec Tacjany Wysockiej.

Źródło: Polona

Idąc tym tropem postanowiłam poszukać, kim była postać widocznie mocno wówczas znana i trafiłam na opowieść o niezwykłej kobiecie, która w swoim długim życiu osiągnęła całkiem sporo, tylko że chyba dzisiaj niewiele ludzi już o niej wspomina. 


Tacjanna, źródło: Dziennik Teatralny


Tacjanna Adamowicz urodziła się w Moskwie w 1894 roku w polsko-rosyjskiej rodzinie. Studiowała w Sankt Petersburgu, wyszła za Stanisława Wysockiego (również był muzykiem) i po wybuchu rewolucji wyjechała do Warszawy (choć w Petersburgu miała już własną szkołę rytmiki i baletu). 

Sankt Petersburg w XIX w., źródło: https://pl.pinterest.com/pin/37788084343371228/
W Warszawie także założyła szkołę, Szkołę Umuzykalnienia i Teatr Sztuki Tanecznej. A później także Szkołę Baletową.

Uczennice Szkoły Baletowej Tacjanny w Warszawie, rok 1928, źródło: NAC.

Występowała na scenach w całej Polsce, wykładała, była choreografem, występowała w Paryżu i była w powojennej Polsce absolutnym guru w tematyce tanecznej. Napisała ogromne dzieło, "Dzieje baletu". Nie wiem, czy nadal jest to pozycja poważana w tzw. środowisku, ale w latach 70. to było dzieło o niebagatelnym znaczeniu.

"Przekrój", nr. 41/1968


W rzymskim domu aukcyjnym znalazłam fotografię tancerek Tacjanny. Można sobie ją kupić za 150 euro. :) 

Tancerki Tacjanny, rok 1930, źródło: Minerva Auctions

Tacjanna zmarła w 1970 r. w Warszawie.

Tacjanna, źródło: PWN.

Gdybyście chcieli poczytać o szczegółach jej pracy artystycznej, to Culture.pl zrobił taką robotę, że ja nie będę ich dublować. Postanowiłam więc tylko pocieszyć Was obrazkami i pokazać, że Tacjanna w ogóle istniała. :) I zacząć nowy cykl na blogu (chociaż teraz to tu wszystko jest nowe) - postacie trochę zapomniane. :)

Copyright © 2016 Stało się , Blogger